कवडसा- आडवाटेवरचा खजिना-२१ ऐश्वर्येश्वर मंदिर, सिन्नर

आडवाटेवरचा खजिना- २१

श्री ऐश्वर्येश्वर मंदिर

सिन्नर, जिल्हा- नाशिक

         भारतासाठी तरी ओमिक्रॉन हा फुसका बार ठरला आणि सर्वांनी सुटकेचा निःश्वास सोडला. दोन वर्षे त्या कोविड १९ ने नको जीव करून सोडले होते. कुठे जाता येत नव्हते कुठे  मनासारखे फिरता येत नव्हते. डिसेंबरच्या शेवटच्या आठवड्यात प्रत्येक घरात डोकावून झाल्यानंतर जानेवारीच्या पंधरा तारखेनंतर त्याने जवळजवळ निरोपच घेतला की काय असे वाटू लागले आहे. चला! जीवन पूर्वपदावर येतंय, चांगली गोष्ट आहे. त्यातूनच २८ जानेवारी रोजी शिर्डीला जायचे नक्की झाले. अगदी निर्विघ्नपणे साईबाबांचे दर्शन घेता आले, साई निवासातील मुक्काम आणि साई प्रसादालयातील प्रसाद, यामुळे तो संपूर्ण दिवस साईमय झाला होता. 

          दुसऱ्या दिवशी परतीच्या प्रवासात सिन्नर येथील गोंदेश्वराचे मंदिर पाहायचे असे ठरवले. शिर्डी - मुंबई मुख्य रस्त्यापासून जेमतेम किलोमीटर अंतरावर असलेल्या या मंदिराच्या दारात गाडी थांबवली खरी, पण प्रवेशद्वाराजवळ लावलेल्या फ्लेक्सबोर्डावरील सूचनेने आमची पार निराशा केली. गेली कित्येक वर्षे गोंदेश्वराचे मंदिर पाहायची इच्छा मनात बाळगून होतो. त्यामुळे गोंदेश्वराच्या प्रवेशद्वारातून माघारी फिरताना माझ्या मनाची अवस्था काय झाली असेल ते मलाच माहीत. तरीही त्या ओबडधोबड माळरानावर एखाद्या उंच जागेवर जाऊन त्याचे फोटो काढण्याचा मोह काही आवरता आला नाही. त्या अद्भूत सौंदर्याने माझी ब्रम्हानंदी टाळी आधीच लागली होती, नजरेतून इंच इंचही  सुटू नये इतकी अप्रतिम कलाकृती. जमतील तसे फोटो घेतले आणि लवकरच मी पुन्हा येईन अशी मनाशी खूणगाठ बांधून तेथून जवळच असलेल्या ऐश्वर्येश्वराच्या मंदिरासमोर गाडी थांबवली. 

     श्री गोंदेश्वर मंदिर, सिन्नर

         महाराष्ट्राच्या जडणघडणीत ज्यांचे मोठे योगदान आहे ते म्हणजे यादव घराणे. देवगिरी ही राजधानी वसवण्याआधी सिन्नर हे प्राचीन काळापासून भरभराटीला आलेले नगर त्यांची राजधानी होती. त्यांच्या वैभवसंपन्नतेच्या खाणाखुणा आजही सिन्नर शहरात दिसतात. त्यापैकीच एक गोंदेश्वर मंदिर. गोंदेश्वर मंदिर हे जगभरातील पर्यटकांना आकर्षित करते. पण या मंदिराच्या आधीपासून एक मंदिर सिन्नर मधून वाहाणार्या सरस्वती नदीच्या काठावर उभारण्यात आले होते ते म्हणजे श्री ऐश्वर्येश्वराचे मंदिर. या मंदिराचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे भारतातील सर्वात उत्तरेकडील द्रविडी आणि नागर शैलीचा मिलाफ असलेले वेसर शैलीतील हे मंदिर आहे. भारताच्या उत्तरेकडील मंदिरे ही नागर शैलीत तर दक्षिणेकडील मंदिरे द्रविड शैलीत उभारली गेली आहेत. कल्याणचे चालुक्य आणि द्वारसमुद्राचे होयसाळ यांच्या राजवटीत विकसित झालेली आणि नंतरच्या काळात बांधण्यात आलेली कर्नाट शैलीतील मंदिरे ही वेसर शैलीतील मंदिरे म्हणून ओळखली जातात. या शैलीकडे आकृष्ट होऊन यादवांनी काही वेसर शैलीतील मंदिरे महाराष्ट्रात उभारली. कालौघात काही मोजकीच या शैलीतील मंदिरे महाराष्ट्रात शिल्लक आहेत. त्यापैकीच एक सिन्नरचे आयेश्वर किंवा ऐश्वर्येश्वर मंदिर. यादव आईरमदेव याने हे मंदिर बांधले असावे असे मानले जाते. हे मंदिर राष्ट्रीय स्मारक म्हणून संरक्षित करण्यात आलेले आहे. 

          गोंदेश्वर मंदिर त्यादिवशी उघडे असते तर कदाचित ऐश्वर्येश्वराचं हे मंदिर पाहायचे राहून गेले असते. पण आडवाटेवरील आडवाटेवर गवसलेला हा खजिनाही अप्रतिम. 

         पहिल्याच नजरेत मंदिर हृदयात जागा करते. अतिशय सुंदर आठ नक्षीदार खांबांवर तोललेला सभामंडप, अंतराळ आणि गर्भगृह असे हे परिपूर्ण मंदिर आहे. गाभाऱ्यात पिंड आणि समोर सभामंडपात नंदी आहे. या खजिन्याच्या सभामंडपाचा प्रत्येक खांब हा नक्षीकाम केलेला अस्सल दागिना आहे. त्यावर देवदेवता, यक्ष, नृत्यांगना कोरण्यात आल्या आहेत. गर्भगृहाच्या प्रवेशद्वारावर बारीक कलाकुसरीने कोरलेलं सुंदर मकर तोरण लक्ष वेधून घेते. त्यात नृत्य करणारा शिव आहे. शिवाच्या वर पद्मासनातील लक्ष्मी आहे. गर्भगृहाच्या बाहेरील बाजूवर सुंदर शिल्पे आहेत. गर्भगृहाचे शिखर अस्तित्वात नाही, फक्त शिखराचा खालचा भाग तेवढा शिल्लक आहे. मंदिराच्या उजवीकडील बाजूची पडझड झालेली आहे. मंदिराचे एकंदरीत सौंदर्य पाहता मला वाटते शिखरावरील नक्षीकाम डोळ्यांचे पारणे फेडणारे होते असणार. असो! जे काही शिल्लक उरलंय तेही खूप सुंदर आहे. मंदिराच्या आगळ्यावेगळ्या वास्तूशैलीवरून हे वास्तूकाम अकराव्या शतकातील असावे असे तज्ञांचे मत आहे.

         शिल्पकलेचा उत्कृष्ट नमुना असणारे मकर तोरण.

         अंतराळाच्या छतावरील कोरीवकाम

 

       मंदिराभोवती बर्यापैकी जागा राखून ठेवण्यात आली आहे, त्यामुळे तसेच योग्य वेळी ते सरकारी स्मारक म्हणून घोषित करण्यात आले असल्यामुळे नागरिकीकरणाच्या वेढ्यातही गजबजाट आणि अतिक्रमणासून बचावले आहे. शांतता अनुभवता येते. ज्यांच्या wishlist मध्ये गोंदेश्वर मंदिर आहे त्यांनी हे मंदिरही आवर्जून पाहावे. श्री ऐश्वर्येश्वर मंदिर- एक उपेक्षित खजिना.

धन्यवाद! 🙏🏻

_विजय सावंत

स्थळभेट- ३०/०१/२०२२

फोटो- विजय सावंत

#vijaysawant

#gondeshwartemple 

#sinner #ashwaryeshwartemple